Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. FOTO: Gerila
U Republici Srpskoj odavno ne postoji nezavisna akademska zajednica, a samim tim ni intelektualna kritika. Niko ne želi da izađe iz uskih interesnih krugova i da ugrozi svoj privilegovani položaj.
Akademska zajednica, često smatrana bastionom slobodnog mišljenja i kritičkog promišljanja, sve više se suočava s izazovima konformizma u Republici Srpskoj. Ova pojava ne samo da utiče na akademske slobode i istraživački integritet, već i na širi društveni kontekst, u kojem se javlja pitanje – da li je konformizam akademske zajednice odraz šire društvene klime ili je postao sam sebi svrha?
Na fakultetima širom Republike Srpske raste osjećaj da je akademska zajednica sve manje spremna da kritički preispituje odluke vlasti i postavlja pitanja koja mogu izazvati kontroverzu. Umjesto toga, mnogi akademici biraju sigurniji put, izbjegavajući teme koje bi mogle dovesti do konflikta sa političkim i društvenim establišmentom. Ovaj trend nije ograničen samo na Republiku Srpsku, ali je ovdje posebno izražen zbog specifičnog političkog i društvenog konteksta.
Sve je manje akademskih rasprava o ključnim društvenim pitanjima. Oni koji se usude da govore drugačije, bivaju marginalizovani ili ih jednostavno ignorišu. Akademska zajednica je postala utočište za one koji ne žele da rizikuju svoje karijere.
Jedan od faktora koji doprinose konformizmu je politički pritisak. Javni univerziteti u Republici Srpskoj finansiraju se iz javnih sredstava, što znači da su izloženi uticaju političkih struktura. Univerziteti često participiraju u istraživačkim projektima ili programima koji su direktno povezani s političkim ciljevima vladajuće klase. Istraživanja u oblastima poput ekonomskog razvoja, društvenih reformi, ili nacionalne sigurnosti često su usmjerena na podršku političkim agendama. Ova istraživanja mogu pružiti naučni osnov za implementaciju određenih politika, time dodatno cementirajući njihovu važnost i opravdanost u očima javnosti. S tim u vezi, teško je biti kritičan kada profesori znaju da njihov projekat ili čak i radno mjesto zavise od milosti političkih moćnika.
Politički analitičar Velizar Antić za Gerilu kaže da je konformizam u akademskoj zajednici u RS prisutan zbog dva ključna razloga.
“Prvi je taj da je veliki deo akademske zajednice poprilično kompromitovan u smislu načina na koji su došli na te pozicije. Baš kao i u celom društvu ni akademska zajednica nije ništa bolja, i u njoj se, u velikom broju slučajeva, na pozicije dolazi preko veza sa političkim partijama. Dakle, teško je očekivati od nekoga ko je posao dobio preko vladajućih političkih partija da sada kritikuje poteze tih istih partija”, navodi Antić i naglašava da je određeni broj ljudi u akademskoj zajednici došao na te pozicije a da nije imao potrebne uslove pa im je progledano kroz prste.
“Naravno da od takvih ne možete očekivati da kritikuju sistem u kome su i oni profitirali”, ističe Antić.
Drugi razlog za konformizam akademske zajednice je taj da cijelo društvo, kako kaže Antić, u suštini pripada podaničkoj političkoj kulturi.
“Ljudi se plaše da kritikuju vlast jer znaju da mogu doći pod udar te iste vlasti i da mogu sebe dovesti u neugodnu situaciju. Dakle, radi se o manjku hrabrosti i demokratske političke kulture gde bez straha možete da iznosite svoje mišljenje i da kritikujete sve poteze koji ne valjaju. Naravno, ima izuzetaka koji su osvetlali obraz akademske zajednice ali su oni u velikoj manjini“, ističe Antić.
Politička kontrola nad univerzitetima je izražena i kroz imenovanje rektora i drugih ključnih akademskih figura koji su bliski političkim strukturama. Ove figure mogu imati zadatak da osiguraju da univerzitetske politike i aktivnosti budu u skladu s očekivanjima i zahtjevima vladajuće klase. Takva kontrola može uticati na akademsku slobodu, ograničavajući prostor za kritičko mišljenje i nezavisne akademske inicijative.
Što se tiče direktne involviranosti članova akademske zajednice u političke procese, najeklatantniji primjer su dekanesa Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Banjoj Luci Ranka Perić Romić, koja je aktivni član SNSD-a i poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srpske ispred ove stranke, kao i ministar za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo u Vladi Republike Srpske Željko Budimir, koji je takođe iz SNSD-a i veoma blizak Miloradu Dodiku.
Međutim, problem nije samo u spoljašnjem pritisku. Konformizam se često javlja i iznutra, kroz autocenzuru. Akademici sami biraju da ne istražuju određene teme ili ne objavljuju rezultate koji bi mogli izazvati kontroverzu. Ovaj oblik autocenzure postaje opasan jer guši inovacije i kritičko mišljenje, koji su ključni za razvoj svake akademske institucije.
Konformizam u akademskoj zajednici reflektuje i širu društvenu apatiju. Kada se društvo navikne na status quo i ne traži promjene, akademska zajednica, kao dio tog društva, prirodno slijedi taj obrazac. Pitanje je kako razbiti taj začarani krug?
Denis Berberović, docent na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, u autorskom tekstu za časopis Res Publica ističe da dio akademske zajednice ćuti zbog “očiglednog razloga naše neokapitalističke svakidašnjice – ekonomskog interesa”.
“Izlaskom u javni prostor i suprotstavljanje strukturama moći je sigurna karta za neangažman na raznim projektima iz nauke i struke. A oni uporni u svojoj borbi bi lako mogli i svoj posao dovesti pod znak pitanja”, navodi Berberović.
Dodaje da su strah od mobinga na radnom mjestu, nemogućnost ili otežano napredovanje, pa čak i gubitak radnog mjesta takođe jedne od barijera koje dovode do ćutanja akademske zajednice.
Kao i Antić, tvrdi da je ćutanje i politički motivisano.
“Nerijetko su mnogi članovi akademske zajednice povezani sa političkim strankama, neki su čak i postali članovi akademske zajednice upravo zahvaljujući političkim strankama. Prema tome, ako i imaju oprečna mišljenja i stavove po pitanju djelovanja stranaka kojim pripadaju ili koje su ih čak stvorile, u javnom prostoru im se ne žele suprotstaviti. A često i ne smiju”, ističe Berberović.
Naglašava da postoje i mnogo dublji razlozi za ćutanje akademske zajednice.
“Jedan od njih je ‘nemoj-mene-mentalitet’ koji se u našem društvu usađuje kroz obrazovanje i odgoj. Naučeni smo od malih nogu, pa do 50-tih godina života, da šutimo. Generacijama se u našim društvima njegovala teza da su stariji po automatizmu i pametniji, a pametnije treba pustiti da pričaju. Sa ulaskom u šestu deceniju života izgubi se volja za bilo kakvom diskusijom, tako da se šutnja nastavlja”, navodi Berberović i dodaje da je gubitak entuzijazma i povjerenja u promjene takođe jedan od razloga koji mnoge članove akademske zajednice drži tihim.
Smatra da individualne karakteristike takođe igraju značajnu ulogu.
“Akademija, knjiška, teoretska, zatvorena i po vrijednostima tradicionalna, predstavlja prijatno okruženje za introvertne pojedince. Pa čak i sigurno utočište. Zatvoreni u svoje kabinete, među knjige i radove, kreiraju neku svoju privatnu stvarnost u kojoj nema korupcije, smicalica, kriminala, nesigurnosti. Govoreći o individualnim karakteristikama, ne treba naravno zanemariti ni nedostatak hrabrosti pojedinih članova akademske zajednice da javno progovore i da se zauzmu za određene vrijednosti i ideale. Prisutna je i egocentričnost pojedinaca praćena odsustvom svijesti i razumijevanja da biti članom akademske zajednice sa sobom nosi specifičnu društvenu odgovornost koja baš u vrijeme opšteg urušavanja društvenih vrijednosti zahtijeva pojačan društveni angažman onih koji su u društvenoj strukturi pozicionirani kao intelektualni i moralni kompas”, zaključuje Berberović.
Uloga akademske zajednice u procesu legitimizacije zvanične politike
Univerziteti u Republici Srpskoj često su viđeni kao središta koja ne samo da pružaju obrazovanje već i aktivno učestvuju u oblikovanju društvenih i političkih mišljenja. Javna predavanja i panel diskusije koje organizuju ove institucije često su usmjereni na promociju određenih političkih ideja i nacionalnih vrijednosti koje su u skladu s ideologijom vladajuće klase. Ideološki koncepti vladajuće klase se takođe integrišu kroz izbor literature koja podržava dominantnu ideologiju.
Pod pokroviteljstvom akademske zajednice u Republici Srpskoj često se održavaju naučni i stručni skupovi, kao i promocije pamfleta s ciljem pružanja legitimiteta zvaničnoj politici i ideologiji u Republici Srpskoj.
Jedan od primjera je međunarodna konferencija “Republika Srpska: Poštovanje suvereniteta i Dejtonskog sporazuma” koja je održana u decembru prošle godine. Pored domaćih suverenista, na međunarodnoj konferenciji, koja se održala u Akademiji nauka i umjetnosti Srpske, učestvovali su i poslanici Еvropskog parlamenta i nacionalnih parlamenata, političari i javne ličnosti iz Italije, Holandije, Bugarske, Španije, Njemačke, SAD i drugih zemalja, redom svi suverenisti i šovinisti, bliskih ideoloških načela kao i vladajuća struktura u Republici Srpskoj.
Pored konferencija kao što je ova, Akademija nauka i umjetnosti RS često organizuje i promocije propagandnih pamfleta, kao što je časopis koji izdaje SNSD.
U februaru ove godine je u prostorijama Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske promovisan 50. broj časopisa SNSD Argumenti, koji uređuje Dodikov lični biograf Milan Ljepojević.
U časopisu su se, između ostalih, mogli pročitati i tekstovi kao što su „Atlantistički neoliberalni korporativni imperijalizam i evroazijska budućnost svijeta“, koji obiluju teorijama zavjere, zamjenama teza, spinovima, dezinformacijama i propagandom.
Promocijama pamfleta i konferencijama u Akademiji nauka i umjetonosti redovno prisustvuje politički vrh Republike Srpske, predvođen Miloradom Dodikom, kao i Dodiku bliski ambasadori, kao što je ambasador Rusije.
Profesori i akademski radnici često su prisutni u medijima i na javnim skupovima i kao stručnjaci koji mogu pružiti “objektivne” analize i mišljenja o političkim pitanjima. Kada su ovi akademici bliski s političkim strukturama, njihovi nastupi mogu biti usmjereni na promocije određenih političkih narativa ili politika. Ova praksa ne samo da povećava kredibilitet političkih ideja, već i pruža akademski legitimitet političkim akcijama i strategijama.
Konformizam u akademskoj zajednici Republike Srpske predstavlja ozbiljan izazov za budućnost obrazovanja i istraživanja u ovom entitetu. Bez kritičkog mišljenja i slobode da se istražuju i propituju različite ideje, akademska zajednica rizikuje da postane pasivni posmatrač, umjesto aktivnog učesnika u oblikovanju društva. Ključno pitanje ostaje – kako podstaći promjene u akademskoj zajednici i vratiti joj ulogu koju bi trebala imati u društvu?
Razbijanje ovog konformizma zahtijeva ne samo hrabrost pojedinaca unutar akademske zajednice, već i širu društvenu promjenu koja će omogućiti slobodu izražavanja i kritičko promišljanje bez straha od represije. Tek tada će akademska zajednica u Republici Srpskoj moći da se vrati svojoj osnovnoj misiji – unapređenju znanja i društvenog napretka kroz slobodno i nezavisno istraživanje.
(Gerila.info)
