Registar stranih agenata i spisak neprijatelja RS-a prijete radu mnogih udruženja građana, medija, aktivistica i aktivista. Ranije su ti poduhvati finansirani iz budžeta entiteta potpuno sporadično, posredstvom lojalnih “nevladinih” organizacija, a usvajanjem zakona mogli bi biti redovna praksa resornog ministarstva.
Nacrt zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija ponovo je upućen u parlamentarnu proceduru u Republici Srpskoj. Civilnom društvu nastoji se zabraniti politička aktivnost i političko djelovanje, uticaj na političke institucije, izvršnu i zakonodavnu vlast, mogućnost formiranja javnog mnjenja. Gušenje kritičke misli, udar na slobodu udruživanja i okupljanja, tiče se svih: od građana do civilnog društva, opominju sagovornice i sagovornici Novosti.
Priča o neprijateljima entiteta traje otprilike koliko i sam entitet, kaže Aleksandar Žolja iz Kuće ljudskih prava Banja Luka.
– Poseban segment priče o neprijateljima, onaj koji se sada vraća, počinje negdje uporedo s presudama za ratne zločine koji su se desili u RS. Nakon što je došlo do osude lidera, vojnog i političkog establišmenta, bio je vidljiv narativ o RS kao zločinačkom entitetu. Bunt zbog toga se polako rađao iznutra, i tada je pokrenuta nova proizvodnja ”neprijatelja” koju pratimo proteklih jedanaest godina – kaže Žolja.
Argument o uređivanju javnosti sektora zbog sumnje na korupciju i pranje novca u civilnom društvu je klasičan spin vladajućih, napominje naš sagovornik.
– Poenta ovog zakona je kontrola mišljenja. Opozicija je manje više srušena, ne postoji, i sad imate desetak portala koji su neprofitni i koje treba zatvoriti. Uz njih, želi se zatvoriti i nekoliko preostalih organizacija koje prate netransparetnost, korupciju, ratne zločine, plejadu antirodnih narativa, te ugroženost LGBT prava koja su tabu tema – kaže Žolja.
Svi koji tokom rata nisu stali rame uz rame sa “patriotama”, navodnim zaštitnicima nacionalnih interesa, bili su žigosani i etiketirani kao neprijatelji, podsjeća Tanja Topić, politička analitičarka. U poratnom periodu, na meti su bili mediji iz Sarajeva kojima su bile uskraćivane čak i servisne informacije, kaže naša sagovornica. Danas, na meti su čak i građani, upozorava ona.
– Od 2006. godine, nakon što su kritičari vlasti ocijenjeni kao neprijatelji entiteta, sastavljaju se povremeno knjige i publikacije u kojima se pojedinci, organizacije i ambasade optužuju za državni udar i rušenje ustavno-pravnog poretka. Dovoljno o tome govori činjenica da nikad niko za te državne udare nije procesuiran. Na meti su bili oni koji su dobijali finansijsku podršku iz međunarodnih izvora za koje se smatralo da su protiv interesa RS. U tom se nikako nije sporila podrška Rusije, što je bio suptilan ideološki okvir blizak političkoj agendi – kaže Topić.
Ona ističe na učestale napade na grupu ”Pravda za Davida”. Riječ je o grupi koju je prije činilo nekoliko hiljada ljudi koji su protestovali zbog izostanka istrage o teškom ubistvu Davida Dragičevića u periodu od 2018. do 2020. godine. ”Pravdi za Davida” je, podsjetimo, u jednom periodu bilo zabranjeno javno okupljanje.
Vladimir Šušak, novinar i autor filma “(Ne)prijatelj Republike” kaže da je perfidan način dolaska do teme ”stranih plaćenika” i ”domaćih izdajnika” koja datira još od publikacije Stefana Karganovića iz 2014. godine. Šušak tvrdi da tadašnji plan nije ni bio da spiskove neprijatelja rade stranka ili politička institucija, već je to radila nevladina organizacija plaćena iz budžeta.
– Navodeći medije, organizacije i institucije o knjizi o rušenju Republike Srpske, Stefan Karganović je 2014. godine popisao kritičare vladavine Milorada Dodika i Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD). Očigledno je da danas vlast želi krenuti protiv posljednjih ostataka kritičke misli koji istražuju i kritikuju korupciju i vladavinu koju provodi Milorad Dodik i SNSD u posljednjih 19 godina vladavine – kaže Šušak.
Preostali civilni sektor, aktivisti i mediji koji još nisu pod kontrolom, morali bi u skladu s tim biti suzbijeni, kao i kritičko mišljenje, direktno od strane institucija, opominje naš sugovornik.
– Nepostojeća reakcija međunarodne zajednice prema ograničavaju prava i sloboda krije se iza formalnog izražavanja zabrinutosti bez realnog uticaja – kaže Šušak.
Stvar je ostavljena na slobodnu procjenu predlagača, opominje naš sugovornik.
– Vlast trguje s ustupcima međunarodne zajednice izmišljanjem zakona koji će ograničiti slobode koje po potrebi predlažu i povlače, pa opet na kraju usvajaju. Tako je bilo s klevetom, tako je s ovim zakonom, a sljedeće je valjda i to da nas doslovno lupaju po glavi i to po zakonu – ocjenjuje Šušak.
Politički vrh Republike Srpske sistematski gradi narativ o ugroženosti entiteta, koristeći ga kao alat za homogenizaciju biračkog tijela i očuvanje moći, smatra Melani Isović, aktivistkinja Centra za mlade ”Kvart”.
– Režimski mediji kreiraju sliku u kojoj su svi koji se suprotstavljaju vlasti automatski neprijatelji Republike Srpske, čime se guši prostor za bilo kakav demokratski dijalog i diskredituju se neistomišljenici. Vlasti, kao i političke stranke, često koriste uz to i organizovane mreže lažnih profila i plaćenih komentatora kako bi kreirali iluziju podrške i napadali neistomišljenike. Taktikom korištenja botova kontolišu javni diskurs i guše kritičke glasove što stvara atmosferu straha i autocenzure u kojoj se ljudi boje javno kritikovati vlast – ocjenjuje Isović.
Na planu rješavanja ove situacije međunarodna zajednica uradila je katastrofalan posao, kaže Stefan Blagić iz udruženja građana Restart Srpska.
– Sve akcije međunarodne zajednice, a posebno Evropske unije, protiču bez ikakvih konkretnih mjera. Njihova jedina mjera je bila sterilnost u saopštenjima zabrinutosti. Tako će i biti i u ovom slučaju, što će omogućiti vlasti da krene u posebne kontrole civilnog društva preko poreske uprave, inspekcija, ministarstva unutrašnjih poslova i drugih institucija – kaže Blagić.
Bude li zakon usvojen uslijedit će inicijativa za ocjenu ustavnosti, kaže Snežana Jagodić Vujić iz Eko puta Bijeljina. Ona upozorava da su najavljena geološka istraživanja litijuma u RS mobilisala mnoštvo građana koji sada mogu ostati i bez mogućnosti borbe za zaštitu životne sredine.
– Sva ekološka udruženja su registrovana kao udruženja građana, i mi pripadamo civilnom društvu, ali nismo nevladina organizacija. Političko delovanje je pre svega društveno delovanje i njegova zabrana nije dobra vest. Plašim se da će nas koji činimo eko mrežu sa ovakvim zakonima naterati da se registrujemo kao politički subjekt. Ako svoje ciljeve ne možemo postići kao građani, aktivisti koji se bore za bolji kvalitet života, onda uvek postoji drugi način borbe. To može biti politički aktivizam – kaže Jagodić Vujić.
– Odlazimo veoma daleko od pojma demokratskog društva i od prava na odlučivanje o razvoju zajednice i društva koju imaju svi građani. Moramo se vratiti na osnove, pitati se ko smo. Da li smo svesna ljudska bića koja imaju empatiju prema ljudima i prema prirodi ili smo samo stvorenja koja bauljaju u vremenu i u prostoru, bez svesti. Od osoba koje se nalaze na najvišim funkcijama čuli smo da će uništiti vlastiti narod. Sada kada smo na prekretnici, moramo u potpunosti da se promenimo. A taj duh slobode je zarazan i širi se vazduhom – kaže Jagodić Vujić.
Nacrt zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija mogao bi biti usvojen na prvoj narednoj redovnoj sjednici Narodne skupštine Republike Srpske. Podsjetimo, predlagač zakona je odbio sve sugestije i komentare upućene tokom prethodne javne rasprave o prijedlogu zakona, bez izuzetka.
Izvor: Novosti/Ljupko Mišeljić
