Na početku Hladnog rata u februaru 1946. američki diplomata u Moskvi Džordž Kenan poslao je Stejt Departmentu telegram od 5000 riječi, u kojem je pokušao da objasni sovjetsku politiku i definiše koji bi odgovor na nju trebalo da bude. Godinu dana kasnije, tekst famoznog „Dugog telegrama“ pretvoren je u članak u Forin afersu. Pišući pod pseudonimom „X“, Kenan je tvrdio da je sovjetska marksističko-lenjinistička ideologija stvarnost, te da je duboki osjećaj svjetske nesigurnosti ono što pokreće sovjetski ekspanzionizam. Međutim, ovo nije značilo da je potpuni sukob neizbježan, naglašavao je Kenan, jer „Kremlj nije imao problema da se povuče pred superiornom silom“. Stoga, ono što je SAD trebalo da uradi kako bi dugotrajno osigurale sopstvenu bezbjednost bilo je da obuzda sovjetkse prijetnje. Kada bi to uradili, sovjetska moć bi iščezla. Drugim riječima, „obuzdavanje“ je bilo potrebno i dovoljno.
Kenanova poruka postala je biblija za sve one koji su pokušavali da razumiju konflikt između SAD-a i Sovjetskog Saveza. Kontroverzna i mnogo puta revidirana strategija obuzdavanja koju je Kenan postavio definisala je politiku SAD-a sve do samog kraja Hladnog rata. Kako je i predvidio, kada je kraj zaista stigao,stigao je ne samo usljed snage i postojanosti SAD-a i njihovih saveznika, već primarno zbog slabosti i kontradikcija unutar samog SSSR-a.
Danas, poslije 70 godina, SAD i saveznici se ponovo suočavaju sa komunističkim rivalom koji na Države gleda kao na protivnika i traži regionalnu dominaciju i svjetski uticaj. Za mnoge, uključujući i Vašington i Peking, analogija je postala neizbježna: u američko-kineskom Hladnom ratu, američki kreatori politika trebaju unaprijeđenu verziju Kenanove strategije obuzdavanja. Prošlog aprila, Kiron Skiner,tadašnja direktorka političkog planiranja u Stejt Departmentu, eksplicitno je zahtijevala novi „X“ članak, ali ovog puta za Kinu.
Ako ovaj zahtjev počne ondje gdje i Kenanov – u pokušaju da se razumije ono što pokreće drugu stranu- pojavljuje se isto toliko različitosti koliko i sličnosti. Upravo ove različitosti, odnosno kontrast između uzroka sovjetskog i uzroka kineskog ponašanja , stoje u odbrani svijeta od novog Hladnog rata.
Od bogatstva do moći
Postoje dvije bitne činjenice koje određuju modernu Kinu. Prva je da je zemlja nedavno prošla kroz period ekonomskog rasta kakvog svijet do sada nije vidio. Druga je da tu vlada diktatorska komunistička partija koja zatvara ljude zbog njihovih ubjeđenja i ograničava sve forme slobode izražavanja i udruživanja. Pod vođstvom Si Đinpinga, pojavljuju se znaci da Kineska komunistička partija želi dodatno unazaditi ionako oskudne slobode koje su državljani Kine „zaradili“ tokom perioda reformi za vrijeme Deng Sjaopinga. Postoje indikatori i da Partija želi da se miješa privatnim preduzećima u način poslovanja.
Iza ovih politika leži insistiranje na tome da je kineski model razvoja superiorniji u odnosu na Zapadni. U svom govoru 2017., Si je rekao da će Peking „ostaviti trag u zemljama u razvoju i pomoći im da se modernizuju“ i da „nudi novu mogućnost drugim zemljama i narodima koje žele da ubrzaju svoj razvoj i paralelno čuvaju svoju nezavisnost“. Prema KP, priča o demokratiji sa Zapada je predigra za otimanje suvereniteta siromašnim zemljama i njihovo ekonomsko pljačkanje. Kako je Kini bio potreban diktatorski sistem da bi postigla ekonomski rast, istom logikom se zaključuje da je takav sistem potreban i drugim zemljama. Iako su ovakva ubjeđenja naišla na oskudnu podršku van granica Kine, mnogi Kinezi su prihvatili partijsku verziju istine, vjerujući da je upravo partijsko vođstvo zaslužno za to što Kina danas na istoku stoji čvrsto i ponosno.
Centralizacija moći mogla bi da ima ekstremne posljedice
Ovakva stanovišta su produkt neviđenog poboljšanja životnog standarda i povećanja nacionalizma u ovoj zemlji. KP neumorno pušta propagandu o veličini i pravednosti Kine, kineskog naroda, razumljivo ponosni na svoj uspjeh. Baš kao i KP SSSR-a, tako i kineska KP tvrdi da spoljašnji svijet, posebno SAD, želi da poništi kineski napredak, ili u najmanju ruku, zaustavi njihov dalji rast.
Praveći nacionalizam još zlokobnijim, KP tvrdi da se Kina suočavala sa mnogobrojnim poniženjima od sredine XIX vijeka do dolaska komunista na vlast 1949. Iako ima ponešto istine u ovoj verziji događaja, KP plaši narod tvrdeći da samo oni stoje između Kine i njene dalje eksploatacije. Upravo zbog ovoga kažu da je centralizacija moći u rukama partije neophodna kako bi se spriječilo da se država zloupotrebljava od strane drugih zemalja/stranaca. Ali ovakva ekstremna centralizacija moći vodi ka ekstremnim posljedicama. Kako je Kenan za SSSR tačno primijetio, „kada bi se nešto desilo što bi prekinulo jedinstvo i efikasnost Partije kao političkog instrumenta, Sovjetska Rusija bi preko noći od jednog od najjačih postala jedno od najslabijih društava na svijetu“.
Još jedan problematičan aspekt modernog kineskog nacionalizma jeste to da je država de facto carstvo koje pokušava da se ponaša kao nacionalna država. Više od 40 odsto kineske teritorije (Unutrašnja Mongolija, Tibet, Sinjang) naseljeno je stanovništvom koje se ne smatra Kinezima. Iako kineska vlada daje posebna prava ovim „manjinama“, njihove otadžbine se podvode pod novi koncept kineske nacije i 98 odsto etničkih Kineza (Hanovaca, kako vlada preferira da ih zove) postepeno usvaja ovaj način razmišljanja. Oni koji se suprotstave završe u zatvoru, baš kao i oni koji su se zalagali za politiku samoupravljanja unutar Sovjetskog saveza.
Spolja, čini se da kineska vlada, pored Sjeverne Koreje, održava najgoru distopiju na svijetu, prijeteći svojim komšijama uključujući demokratsku vladu u Tajvanu, kojeg Peking posmatra kao južnu, „odlomljenu“ provinciju. Mnogo ovih stvari u političkom i diplomatskom smislu ne idu na ruku Kini. Militarizacija dalekih ostrva u Južnom kineskom moru, sukobi sa Japanom oko Senkaku/Diaoju ostrva i pokušaji da se kazni Južna Koreja zbog nabavke naprednih odbrambenih raketa od SAD-a obili su se Kini o glavu: Istočna Azija je mnogo opreznija oko kineskih ciljeva/uspjeha danas, nego što je bila prije deset godina (procenat Južnokorejanaca koji na rastuću moć Kine gledaju blagonaklono je pala sa 66 odsto 2002. na 34 odsto 2017. prema Istraživačkom centru Pju). Uprkos ovom padu popularsnosti Kine, ljudi širom regije predominantno vjeruju da će Kina biti najveća regionalna sila u budućnosti i da im je bolje da se spreme…
Pretpostavka je prvenstveno utemeljena na spektakularnom ekonomskom rastu, koji danas, iako nešto usporen, sasvim sigurno neće pasti u stagnaciju, kao Japan na primjer. Iako su takse na kinesku robu ostale visoke, Kina posjeduje neiskorišteno domaće tržište koje može da generiše rast u godinama koje su pred nama. Međutim, u vojno – strateškom smislu, utakmica između SAD-a i Kine je najteža za pratiti i porediti. SAD danas ima mnogo veću vojnu prednost u odnosu na Kinu, 20 puta više nuklearnih bojevih glava, superiorniju vazdušnu moć i budžet za odbranu koji je najmanje tri puta veći od kineskog. Takođe ima saveznike(Japan i Južnu Koreju) i potencijalne saveznike (Indiju i Vijetnam) u kineskom komšiluku, koji i sami posjeduju značajne vojne kapacitete. Kina nema ovakav ekvivalent u zapadnoj hemisferi.
Uprkos tome, ravnoteža moći u Istočnoj Aziji značajno je prevagnula u korist Kine. Zemlja danas ima dovoljno balističkih raketa, aviona i brodova da se može uvjerljivo tvrditi da je dosegla vojnu superiornost u svom komšiluku. Kineska raketna snaga predstavlja izazov američkim vazduhoplovnim bazama i nosačima aviona u Pacifiku, da Vašington ne može više tvrditi da ima superiornost u regionu. Ovaj problem će se samo pogoršati zbog toga što će pomorska moć Kine masivno porasti u narednih pet godina, a vojne tehnologije (posebno laseri, dronovi, sajber operacije i kapaciteti svemirskog upravljanja) brzo dostižu američki nivo. Dakle, iako SAD trenutno uživa mnogo veću superiornost u odnosu na Kinu nego što je to bilo u odnosu na Sovjetski Savez, Peking ima potencijal da stigne Vašington mnogo brže i sveobuhvatnije nego što je Moskva ikada mogla. Sve u svemu, Kina je mnogo bolji rival Sjedinjenim Državama nego što je to bio Sovjetski Savez u vrijeme kada je Kenan iznosio svoja zapažanja.
Kinesko društvo je sličnije američkom nego što je sovjetsko ikada bilo
Ekonomija SAD-a ulazi u pore kineske ekonomije na način koji bi bio nezamisliv u slučaju SSSR-a. Kenan je dobro znao da, ekonomski govoreći, Sovjete nije trebalo obuzdavati jer su oni to sami sebi činili veoma dobro, odbijajući da se priključe i uključe u svjetske ekonomske tokove. Kina je veoma drugačija, jer otprilike jednu trećinu njihovog BDP-a čini izvoz, a Sjedinjene Države su joj najveći spoljnotrgovinski partner. Pokušaji da se rastave ekonomije SAD-a i Kine kroz politička sredstva, kao npr. ograničenje putovanja, tehnološke i trgovinske zabrane neće funkcionisati, izuzev ukoliko rat ne učini ekonomsku interakciju nemogućom. U kratkoročnom smislu, tarife i kvote mogu donijeti određenu prednost, ali u dugoročnom smislu će samo unaprijediti samu Kinu, čineći je više autarhičnom. Tako će rivalstvo sa Kinom morati da se odvija kroz kontinuirani kontekst ekonomske međuzavisnosti.
U fokusu američke misli
Geneza kineske politike i stavova, zajedno sa trenutnom globalnom ulogom SAD-a, ukazuje na rivalstvo koje je drugačije od onog o kojem je Kenan pisao 1946. i 1947. Rizik skorog rata je manji, a šanse za ograničenu saradnju su veće. Ali opasnost da će nacionalizam zapaliti određena žarišta u budućnosti definitivno postoji, dok je kineska odlučnost da minira poziciju SAD-a u Aziji mnogo istrajnija nego što je sovjetska ikada bila u Evropi. Ako Amerika želi da uspije, mora se pripremiti za dugoročnu kampanju za uticaj, koja će paralelno testirati sposobnost za strateško pozicioniranje i dugoročno planiranje. To je posebno tačno ako se uzme u obzir brzorastuće ekonomske i tehnološke promjene koje će tradicionalnu politiku obuzdavanja učiniti nemogućom – informacije putuju mnogo brže i lakše nego ranije, posebno do zemlje poput Kine, koja ne namjerava da se odsiječe od ostatka svijeta.
Iako je šablon sukoba između SAD-a i Kine drugačiji od onog iz Hladnog rata, to ne znači da su Kenanove savjeti nevažni. Za početak, kako je tadašnje kontinuirano miješanje SAD-a u odnose na evropskom kontinentu bilo djelotvorno, danas SAD mora da sačuva i nadogradi duboke veze i prijateljstva sa zemljama iz Azije, koje se plaše porasta kineske agresije. Kako bi se suočili sa sovjetskom prijetnjom, Vašington je uveo kratkoročni Maršalov plan (koji je dijelom bio i Kenanov izum) i 1948. kreirao NATO (na koji je Kenan gledao u najmanju ruku skeptično). Ipak, američko savezništvo u Aziji ne smije isključivo da ima vojnu, nego i ekonomsku dimenziju. Ekonomski aspekti su vjerovatno više značajni danas nego što su bili prije 70 godina, pogotovo uzimajući u obzir da je Kina prvenstveno ekonomska sila. Povlačenje podrške Vašingtona Transpacifičkom partnerstvu je utoliko besmisleno kao i da se Vašington povukao iz NATO-a odmah po njegovom osnivanju. Odluke Trampove administracije možda su imale smisla unutar same zemlje, ali u smislu spoljne politike one su bile prava katastrofa, pošto su praktično dokazale kineske tvrdnje da su SAD nepouzdan partner u Aziji.
Kenan je takođe prepoznao da će se SAD takmičiti sa Sovjetskim Savezom u decenijama koje su bile pred njima, pa su se tako američki državnici oslanjali na pregovore i kompromise koliko i na vojnu spremnost i obavještajne akcije. Kenanovi potomci u kreiranju politika su naučili ovu lekciju postepeno, a zvaničnici obje države su imali dovoljno kontakata da od najgore situacije naprave najbolju, te da ne ulaze u rat dovoljno dugo, čekajući da Sovjeti promijene pristup prema SAD-u i međunarodnoj politici generalno.
Vjerovatnije je da će Kina promijeniti pristup prema SAD-u mnogo brže nego Sovjeti. Trenutne razmirice ne predstavljaju sukob civilizacija (ili još gore – rasa), kako je Skiner rekla u aprilu, kada je istakla da je Kina „rival koji nije bijel“. Ovdje se ustvari više radi o političkom, nego o sukobu između velikih moćnika. Značajna manjina Kineza prezire njihovo trenutno političko vođstvo. Žele slobodnu i pravedniju Kinu i mir sa svojim komšijama i SAD-om. Što je Kina više izolovanija, glas ovih ljudi će se manje čuti, jer će se udaviti u okeanu nacionalističkog bijesa. Kako je Kenan naglasio u slučaju sa Sovjetima: „Zahtjevi ruske politike bi trebalo da budu postavljeni na takav način da ostave otvoren put za poštovanje zakona koji ne nanose previše štete ruskom ugledu.“
Izvor: Foreign Affeirs
Preveo i prilagodio: Stefan Blagić
